«Τις μέρες των δραματικών εξελίξεων (capital controls, δημοψήφισμα, ώθηση προς Grexit) έκανα συνεχείς συναντήσεις με πελάτες και στελέχη της εταιρείας» μου είπε διευθύνων σύμβουλος επιχείρησης που τιμά την CommunicationEffect με συνεργασία. «Τους συναντούσα για να ενθαρρύνω, αλλά στην πορεία πήρα δύναμη από τα λόγια τους, την διάθεσή τους να δώσουν μια νέα μάχη, τις ιδέες τους για το πώς θα πορευτούμε στη νέα στενωπό».
Τα γεγονότα του Μαΐου-Ιουνίου, είχαν πολύ μεγάλο κόστος για την οικονομία, αλλά και για πάρα πολλές επιχειρήσεις. Οι εξελίξεις είχαν ως συνέπεια την απώλεια ενός σημαντικού ποσοστού του ΑΕΠ (5% κατά τις πιο μετριοπαθείς εκτιμήσεις), μείωση της ζήτησης που σε ορισμένους τομείς ήταν δραματική, «πάγωμα» κάθε έννοιας επένδυσης, ανυπολόγιστη πίεση σε πολλές επιχειρήσεις, που δεν είχαν πλέον καμμιά πρόσβαση σε τράπεζες.
Αυτά είναι πίσω μας σε μικρό βαθμό, καθώς η «ουρά» είναι πολύ μεγάλη… Μπροστά μας έχουμε ένα νέο Πρόγραμμα διάσωσης (πείτε Μνημόνιο ή όπως θέλετε), που όπως όλοι ομολογούν έχει πολλά υφεσιακά μέτρα. Η συμφωνία που φαίνεται να καταλήγει η Ελλάδα με τους πιστωτές είναι καταστροφική σύμφωνα με τον Economist. Καταστροφικές όμως ήταν και οι συνέπειες της Μικρασιατικής εκστρατείας, της Κατοχής, του Εμφυλίου, από τις οποίες η Ελλάδα κατάφερε με κόπο και θυσίες να ανακάμψει. Όσο οδυνηρή κι αν είναι αυτή η συσχέτιση, δεν παύει να δίνει δύναμη σε όσους έχουν αποθέματα και διάθεση να αναμετρηθούν με την απογοήτευση και την παραίτηση.
Αν ψάξουμε κάποια θετική πλευρά, μπορεί αυτή να φαίνεται από τους στίχους του Αισχύλου στην Ορέστεια: «Τίποτε δεν μας σπρώχνει να συνειδητοποιούμε αυτό που αποφεύγαμε να μάθουμε, παρά ο πόνος».
Η κύρια πηγή της αισιοδοξίας όμως μπορεί να αναζητηθεί, πέρα από την φιλοσοφική πλευρά, στην πραγματικότητα γύρω μας. Χιλιάδες δημιουργικές επιχειρήσεις και 100δες χιλιάδες παραγωγικοί Έλληνες (και πολλοί παραγωγικοί μετανάστες στη χώρα μας, μην τους ξεχνάμε), συνεχίζουν να δίνουν εκείνη την μάχη, που ήταν σχεδόν χαμένη από το 1974 και μετά: της παραγωγής υπηρεσιών και προϊόντων, των εξαγωγών, της καινοτομίας.
Η μάχη τους τελευταίους μήνες (ή τα τελευταία 4-5 χρόνια, αν προτιμάτε) διεξάγεται υπό χειρότερες συνθήκες, αλλά αυτό πείσμωσε όλους εκείνους που έχουν λόγους να στηρίξουν -με τις όποιες δυνάμεις του ο καθένας-, αυτή τη μικρή χώρα. Κάποιοι, οι λιγότεροι, θα αναζητήσουν την τύχη τους σε άλλες χώρες, αλλά οι περισσότεροι –αυτό λέει η κοινή λογική- θα μείνουμε εδώ. Εμείς λοιπόν που συνεχίζουμε την προσπάθειά μας σε αυτή τη γωνιά της Ευρώπης, μπορούμε να αντλήσουμε αισιοδοξία από πρωτοβουλίες, επιχειρήσεις, οργανισμούς που κέρδισαν έδαφος την περίοδο 2010-2014, όταν πάλι η Ελλάδα είχε θεωρηθεί ξεγραμμένη.
Την προηγούμενη σκληρή 5ετία που την σκίαζαν δύο Μνημόνια και η ατολμία των ηγεσιών να προχωρήσουν έναν αποτελεσματικό μετασχηματισμό της χώρας, είδαμε πολλές νησίδες να επιχειρούν τις δικές τους αλλαγές και προσαρμογές. Ελληνικές εταιρείες πληροφορικής να αναπτύσσουν εξαγωγές, κόντρα στο ότι χάθηκε αντίστοιχη μεγαλύτερη ευκαιρία την δεκαετία του ’90. Έλληνες αγρότες να μπαίνουν σε σύγχρονα προγράμματα καλλιεργειών, που συνδέονταν με εξαγωγές. Πολλούς πολίτες να δημιουργούν την δική τους μικρή επιχείρηση και χάρη στις δυνατότητες του Internet, να κάνουν πωλήσεις σε όλον το κόσμο. Είδαμε αρκετές επιχειρήσεις να κάνουν πλάνο μείωσης του κόστους τους, καθώς διέβλεπαν ότι οδηγούμαστε σε μια αγορά που απαιτεί μικρότερο κόστος. Αρκετές από αυτές τις επιχειρήσεις το προχώρησαν έγκαιρα και με πρόβλεψη ώστε να προστατευθεί η αμοιβή του προσωπικού. Συναντήσαμε εταιρείες που έκαναν παράλληλα δύο κινήσεις, που συνήθως είναι αδύνατον να προχωρήσουν ταυτόχρονα: μείωση του κόστους με ταυτόχρονη υλοποίηση πλάνου επενδύσεων, ώστε να παράγουν σύγχρονες υπηρεσίες/προϊόντα προκειμένου να γίνουν ανταγωνιστικές σε διεθνές επίπεδο.
Σε μια χώρα με επιδόσεις στην καταγγελιομανία εναντίον των επιχειρήσεων, είδαμε τους επικεφαλής ορισμένων θυγατρικών πολυεθνικών, να δίνουν συντεταγμένη μάχη για να διατηρήσουν το παραγωγικό δυναμικό στη χώρα μας. Σε μια άλλη σκηνή, 100δες νέες και νέοι γυρίζουν στην Ελλάδα, σε αντιρρόπηση όλων όσων αναζητούν μια δουλειά στο εξωτερικό. Τα πτυχία τους, οι γνώσεις τους, ο κοσμοπολιτισμός τους, όλα αυτά είναι στοιχεία που θα παίξουν ιδιαίτερο ρόλο στην ανοικοδόμηση μιας χώρας με τραυματισμένο παραγωγικό μηχανισμό και πληγωμένη κοινωνία.
Μπορούμε να εντοπίσουμε εκατοντάδες νησίδες και οάσεις, που προσφέρουν αχτίδες φωτός μέσα στο μουντό περιβάλλον. Έχουμε 10δες λόγους να τα παρατήσουμε, αλλά και πολύ περισσότερους να πάρουμε βαθιά ανάσα και να ξεδιπλώσουμε ένα πλάνο ανασύνταξης και δημιουργίας.
Πιθανόν να έχουμε μαζί μας διεθνή συμπαράσταση, παρά τα λάθη της χώρας που έχουν πληγώσει την εικόνα της. Όπως την καμπάνια του Guardian που καλεί κόσμο να κάνει διακοπές στην Ελλάδα. Παραδίπλα οι εκατοντάδες Κοινότητες της διασποράς που αναζητούν αφορμές για να αναλάβουν πρωτοβουλίες που θα βάλουν μικρά λιθαράκια τα οποία αποκαθιστούν ψηφία της φήμης της χώρας και –γιατί όχι- θα ενισχύσουν το ρεύμα των ξένων επισκεπτών το 2016.
Για το τέλος, ένα απόσπασμα ξανά του Αισχύλου, εκείνο που διάβασε ο Ρόμπερτ Κέννεντυ, το βράδυ της δολοφονίας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, όταν βρέθηκε σε μια συγκέντρωση αφροαμερικανών. Λίγα λόγια που οδηγούν στην σκέψη ότι ποτέ δεν είναι όλα μάταια. Ακόμα και στην πιο δύσκολη στιγμή, υπάρχουν χαραμάδες ελπίδας και δυνατότητα να γίνουμε πιο σοφοί και πιο δυνατοί.
“Wisdom comes through suffering.
Trouble, with its memories of pain,
Drips in our hearts as we try to sleep,
So men against their will
Learn to practice moderation.
Favours come to us from gods.”
Aeschylus, Agamemnon
