‘Εμπρός να κάνουμε δημοκρατικές επιχειρήσεις’ έλεγε η πρόσκληση αντιπεριφέρειας του Νότιου Αιγαίου για εκδήλωση που αφορούσε την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, που στην ουσία θα παρουσίαζε τα κριτήρια παροχής επιδοτήσεων του ΕΣΠΑ γι’ αυτή την δράση. Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, παρά τη δυσκολία ορισμού της, είναι μια ζωντανή πραγματικότητα σε όλες τις ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες, αλλά ήταν –μέχρι πρόσφατα- κάτι άγνωστο στην Ελλάδα. Ώσπου εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ και διατρέχει τον συνηθισμένο στην χώρα μας κίνδυνο: οι ιερές ιδέες και οι αναγκαίες δράσεις, γίνονται συχνά ‘όμηροι’ του πελατειακού συστήματος , δυσφημίζονται και αποθαρρύνονται αυτοί που πράγματι ενδιαφέρονται να τις υπηρετήσουν.
Ο πυρήνας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας είναι απλός: δημιουργείται μια οργανωμένη μονάδα, που έχει μεν την μορφή επιχείρησης, αλλά ο στόχος της δεν είναι η μεγιστοποίηση των κερδών, όσο η υποστήριξη μιας κοινωνικής ανάγκης. Η φύση αυτής της επιχείρησης ποικίλει.. Η μια ακραία περίπτωση είναι ότι μπορεί να παράγει ένα οποιοδήποτε καταναλωτικό προϊόν, αλλά να προσφέρει ένα μεγάλο μέρος των κερδών της για κοινωνικούς σκοπούς. Κάτι τέτοιο συμβαίνει με την παραγωγό μπύρας Finnegans στις ΗΠΑ, που δίνει όλα τα κέρδη της για καλό σκοπό. Η άλλη ακραία περίπτωση είναι μια επιχείρηση, που έχει αποκλειστικά κοινωνικό σκοπό, όπως η ελληνική ‘Σχεδία’, η οποία επανεντάσει άτομα που πέρασαν μια δοκιμασία και τους εξασφαλίζει κάποια έσοδα. Τα άτομα αυτά πουλάνε το περιοδικό ‘Σχεδία’ και κρατάνε ένα ευρώ από τα τρία της τιμής του.
Εξαιρετική είναι επίσης η ιδέα της υπό σύσταση κοινωνικής επιχείρησης ‘Αμφιτρύτη’ : έχει συσταθεί από φορέα ατόμων με ειδικές ανάγκες, ο οποίος σχεδιάζει να παρέχει μια πολύ ενδιαφέρουσα υπηρεσία. Να δημιουργήσει πλαίσιο υποδοχής για άτομα με ειδικές ανάγκες –κυρίως από το εξωτερικό- που θέλουν να κάνουν διακοπές στην Ελλάδα. Πρόκειται δηλ για μια δραστηριότητα, όπου είναι πολλοί οι οφελούμενοι: η Ελλάδα προς την οποία θα αυξηθεί το ρεύμα τουριστών, η αξία της υποστήριξης ατόμων με ειδικές ανάγκες για να κάνουν πιο άνετα διακοπές και τέλος, οι μέτοχοι της κοινωνικής επιχείρησης. (Όποιος θέλει να δει τις διάφορες μορφές κοινωνικής επιχειρηματικότητας, μπορεί να προσφύγει σε αυτό το άρθρο του Guardian).
Το πλαίσιο αυτό δεν αφορά όσους είναι –λόγω αρχών- εναντίον της επιχειρηματικής δραστηριότητας, αλλά εν έτει 2013 μπορούμε να υποθέσουμε ότι είναι λίγοι, ανεξάρτητα αν έχουν ‘ορατή’ πολιτική φωνή.
Μια ευκαιρία που μπορεί να χαθεί
Η Ελλάδα επί πολλά χρόνια ήταν απούσα από αυτή την μορφή δράσης, πρώτα απόλα γιατί υπήρχε απόλυτο νομικό κενό. Πρόσφατα δημιουργήθηκε κάποιο νομικό πλαίσιο, για την υλοποίηση του σχετικού προγράμματος του ΕΣΠΑ, αλλά είναι πολύΚοινωνική Επιχειρηματικότητα: επιδοτήσεις ΕΣΠΑ ή ένα αναγκαίο, προκλητικό ταξίδι;
περιοριστικό. Αναγνωρίζει αποκλειστικά Συνεταιριστικές οργανώσεις (ΚοινΣεπ) , δηλαδή θεσπίζει έναν πολύ αυτηρό περιορισμό, που αφήνει απέξω κάθε άλλης δυνατότητα ίδρυσης Κοινωνικής Επιχείρησης.
Το νομικό αυτό καθεστώς αλλά και η ελληνική εμπειρία δημιουργούν τον φόβο ότι ενδέχεται να έχουμε ένα στραβό ξεκίνημα: να δημιουργηθεί δηλαδή ενδιαφέρον για έναρξη κοινωνικών επιχειρήσεων, από αρκετούς οι οποίοι έχουν κύριο στόχο να αντλήσουν κάποια επιδότηση από το ΕΣΠΑ, χωρίς κατ’ ανάγκην να πιστεύουν στην Κοινωνική Επιχειρηματικότητα. Είναι πολύ χρήσιμο το ότι δημιουργήθηκε από ενδιαφερόμενους δίκτυο των ΚοινΣεπ, που έχει στόχο να θέτει συλλογικά τα θέματα που τις απασχολούν.
Η ασπίδα που αξίζει να δημιουργηθεί
Δεν είναι ποτέ εύκολο το ‘πήδημα του βατράχου’, δηλ να κερδίσει η Ελλάδα με άλμα, όλη αυτήν την διαδρομή που έχουν κάνει άλλες κοινωνίες για να οικοδομήσουν θεσμούς, κοινωνική συνείδηση, συλλογικότητες σχετικά με την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα. Είναι δυνατόν όμως να κερδηθεί ένα μέρος της διαδρομής, αν δημιουργηθούν κάποιες προϋποθέσεις που θα αντισταθούν σ’ όσους θα επιχειρήσουν να θέσουν την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα σε ομηρία.
Μια πρώτη προϋπόθεση είναι να δημιουργηθεί κουλτούρα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Να ενδιαφερθούν για το θέμα πανεπιστημιακές μονάδες, που θα το μελετήσουν και θα παραγάγουν την επιστημονική γνώση ή τις τεχνικές μεθόδους που είναι αναγκαίες σε όσους θα το τολμήσουν. Μια δεύτερη προϋπόθεση, είναι να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον, ένα οικοσύστημα, μέσα στο οποίο θα ανθίσουν οι δράσεις της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Οι εθελοντικές οργανώσεις , οι συλλογικές δράσεις αλληλεγγύης και οι κινήσεις για startups, όλα αυτά είναι ξέχωρες δράσεις από την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, αλλά είναι γειτονικές και μπορούν να παράσχουν πρακτικές, εμπειρία και ενδιαφέρον. Οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις είναι χρήσιμο να έχουν υπόψιν την κοινωνική ευαισθησία των συλλογικών δράσεων αλληλεγγύης, αλλά και τις μεθόδους ίδρυσης μιας επιχείρησης που γνωρίζουν τα startups.
Είναι πολύ χρήσιμο που ο δήμος Αθηναίων έχει αναλάβει πρωτοβουλία για την Κοινωνική επιχειρηματικότητα, που απέχει πολύ από την παροχή συμβουλών ‘πώς θα πάρετε επιδοτήσεις από το ΕΣΠΑ’. Σε αυτό βοηθά εναρκτήρια εκδήλωση στις 26 Σεπτεμβρίου, όπου θα συναντηθούν πολλοί από αυτούς που μπορούν να δημιουργήσουν τις παραπάνω προϋποθέσεις: πανεπιστημιακοί , startups, υφιστάμενες κοινωνικές επιχειρήσεις, αλλά και άνθρωποι της δημόσιας διοίκησης.
Να μην υποτιμήσουμε το ρόλο της δημόσιας διοίκησης. Αν λειτουργήσει στραβά, τότε μπορεί οι μισοί απόσους έχουν φιλοδοξία να ιδρύσουν μια πραγματική κοινωνική επιχείρηση, να εγκαταλείψουν την προσπάθεια, από τον φόβο των δικαιολογητικών ή των τυπικών κωλυμάτων.
Στην εκδήλωση της 26ης Σεπτεμβρίου, να ξεχωρίσουμε τις παρουσιάσεις κοινωνικών επιχειρήσεων, όπως η ‘Σχεδία’ και η ‘Αμφιτρύτη’, που είναι αναμενόμενο να ενδιαφέρουν ένα ευρύτερο κοινό, πέρα από όσους έχουν ειδικό ενδιαφέρον για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα. Η τρίχρονη πορεία μέσα στην οικονομική κρίση και τα μνημόνια ήταν πιο σκληρή απόσο φανταζόμασταν στην αρχή, ωστόσο έδωσε κίνητρα σε μικρές οάσεις της κοινωνίας να προσπαθήσουν για το καλύτερο. Παρά τα συνηθισμένα –στην Ελλάδα- παρατράγουδα γύρω από επιδοτήσεις του ΕΣΠΑ, η ανάπτυξη της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας θα προσφέρει στην ανάπτυξη ενός θεσμού, που μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της δημιουργικότητας , της αύξησης της παραγωγής και της κοινωνικής συνοχής.
